Dinler Tarihi Yazıları, Fuat Aydın
İslam dünyasındaki gayrimüslimlerin dinleri hakkındaki incelemeler İbn Nedim, Şehristanî ve Bîrûnî tarafından oldukça erken bir dönemde başlatılmış olmasına rağmen, sonraki nesiller tarafından bir gelenek haline dönüştürülememiştir. On dokuzuncu yüzyılın ikinci yarısından itibaren Hıristiyanlık dışı dinlerin incelenmesi batı üniversitelerinde müstakil bir disiplin şeklinde, dinler tarihi olarak ortaya çıkmaya başlamasından kısa bir süre sonra, bu konudaki çalışmalar Osmanlı dönemi aydınları tarafından çok yakından takip edilmeye başlanmıştır. Ancak Osmanlı öncesi İslam tarihinde olduğu gibi, Osmanlı ve onun birçok açıdan devamı olan Türkiye’de hem söz konusu yakın takip hem de Dâru’l-Fünûn’daki aynı adı taşıyan derslerin konulmuş olması bir dinler tarihi geleneğinin oluşmasına yetmemiştir.
Bu kitapta, Şehristanî ve Birûnî geleneğinin bir devamı olduğunu düşündüğümüz, bir kısmı yayınlanan bir kısmı ise yayınlanmamış olan çalışmalar, hem kolay bir şekilde ulaşımı sağlamak hem de dinler tarihi birikimine görünür bir katkı sağlamak maksadıyla bir araya getirilmiştir.
İÇİNDEKİLER
KISALTMALAR
ÖNSÖZ
ANADOLU KÖKENLİ HIRİSTİYAN MEZHEPLERİ
GİRİŞ
I. ANADOLU’DA HIRİSTİYANLIĞIN YAYILIŞI
II. ANADOLU’DAKİ HIRİSTİYAN MEZHEPLERİNİN ORTAYA ÇIKIŞI
YA DA HIRİSTİYANLIK İÇİNDEKİ İHTİLAFLAR
III. OSMANLI’DAN GÜNÜMÜZE ANADOLU’DAKİ
HIRİSTİYAN MEZHEPLERİ
A. Rumlar
1. İstanbul/Rum/Fener Ortodoks Patrikliği
2. Katolik Rumlar
3. Bulgarlar
4. Türk Ortodoks Patrikliği
B. Ermeniler
1. Ortodoks/Gregoryan Ermeniler
2. Katolik Ermeniler
C. Süryaniler
1. Süryanî Kadîm Kilisesi
2. Nasturî Kilisesi
3. Keldani Kilisesi
4. Katolik Süryanî Kilisesi
MORMONLAR İSA MESİH’İN SON GÜN AZİZLERİ KİLİSESİ
I. KİLİSENİN KURULUŞU VE KURUCUSU
II. DİĞER MORMON DİNİ GRUPLARI
III. MORMON-HIRİSTİYAN İLİŞKİSİ
IV. İNANÇ ESASLARI
A. Tanrı Anlayışı
B. Teslise Bakışları
1. Teslisin Birinci Unsuru Tanrı
2. Teslisin İkinci Unsuru İsa Mesih/Oğul
3. Teslisin Üçüncü Unsuru Kutsal Ruh
C. İnsan Anlayışı
D. Peygamberlik ve Vahiy Anlayışı
E. Kutsal Kitap Anlayışı
V. MORMONLARIN KUTSAL KİTAPLARI
A. Kutsal Kitap (Bible)
B. Mormon Kitab’ı: İsa Mesih’in Bir Diğer Tanıklığı
C. Doktrin ve Ahitler (Doctrines and Convenants)
D. Büyük Ödül’ün İncisi (The Pearl of Great Price)
VI. MORMONLARDA MABETLER VE MABETLERDE İCRA
EDİLEN AYİNLER (SACRAMENTLER)
A. Kilisenin Yapısı
B. Rahiplikler ve Kilisenin yönetimi
C. Kilise Yönetim Kurumları
D. Kilise Organizasyonun Alt Bölümleri/Yönetim Şeması
VII. MORMONLAR VE MİSYONLERLİK
A. Misyonerlik Çalışmasının Tarihi
B. Misyonerlik İçin Çağrılma ve Misyonerlik Eğitimi
C. Misyonerlik Alanına Giriş
D. Misyonerlik Eğitim Merkezleri
E. Brigham Young Üniversitesi’ndeki Program
F. Misyonerliğin Organizasyonu ve Yönetimi
G. Misyonerlik Eğitim Merkezi
H. Uluslararası Genişleme
I. Misyon Başkanı
İ. Tam Gün Misyonerleri
J. Stake Misyon
VIII. MORMONLAR’IN TÜRKİYE’YE YÖNELİK
MİSYONERLİK HAREKETLERİ
KUR’AN’IN EHL-İ KİTAP ELEŞTİRİSİ
I. KUR’AN’IN EHL-İ KİTABA BAKIŞI
A. Olumlanan Yanları
B. Eleştirilen Yanları
II. KUR’AN’IN YAHUDİLERE BAKIŞI
A. Olumlanan Yanları
B. Eleştirilen Yanları
1. Allah Anlayışları Hususundaki Eleştiriler
2. Peygamberlerle, Hz. Peygamber’le ve Kitaplarla/Kur’an’¬la
İlgili Tutumlarına Yönelik Eleştiriler
3. Yahudilerin Ahlaki Yönleri Hususundaki Eleştiriler
Dünyaya Bağlılıkları ve Bunun sebebi
III. HIRİSTİYANLARA BAKIŞI
A. Olumlanan Yanları
B. Eleştirilen Yanları
SONUÇ
OSMANLI ULEMASININ YAHUDİLİK VE HIRİSTİYANLIK
BİLGİSİ (KÂTİP ÇELEBİ ÖRNEĞİ)
I. KÂTİP ÇELEBİ’YE GÖRE YAHUDİLİK
A. Yahudi Kutsal Metni Hakkındaki Bilgisi
B. Yahudi Mezhepleri Hakkındaki Bilgisi
C. Kâtip Çelebi’nin Yahudilik Hakkındaki Bilgisinin
Kaynakları
II. KÂTİP ÇELEBİ’YE GÖRE HIRİSTİYANLIK
A. Hıristiyan Kutsal Kitabı Hakkındaki Bilgisi
1. İnciller
2. İncillerin Tahrifi ve Onlarda Tahrifin Varlığının
Göstergeleri
B. Hıristiyanların Dininin Temelleri/Sakramentleri/Ayinleri
1. Vaftiz (Tağtis)
2. Teslis
3. Tanrı Oğlunun Ete Bürünmesi (İltihâm)
4. Kurban
5. Günah Çıkarma (İkrar-u zünûb li’l-kıssîs)
C. Hıristiyan Din Adamları Hiyerarşisi ya da Dini
Makamların İsimleri
D. Hıristiyanlığın Kendisinden Önceki ve Sonraki Dinlere Bakışı
E. Kâtip Çelebi’nin Hıristiyanlık Hakkındaki Bilgilerinin
Kaynakları
SONUÇ
EKLER:
1. Tevrat
2. İncil
DÎVÂN-Ü LUĞATİ’T-TÜRK’E GÖRE XI. YY’DAKİ TÜRKLERDE ÖLÜM VE ÖLÜM SONRASI UYGULAMALARLA İLGİLİ KAVRAMLAR
I. ÖLÜM İÇİN KULLANILAN KELİMELER VE ÖLÜM ANLAYIŞI
II. ÖLÜNÜN GÖMÜLMESİ VE MEZAR
III. DEFİN SONRASI VERİLEN YEMEK
IV. AHİRET ANLAYIŞI, CENNET VE CEHENNEM
KARMA VE SAMSARA DÖNGÜSÜNDE İNSAN
DİNLERDE İLMİHAL ve BİR BUDİST MAHAYANA İLMİHALİ
(Mahayana-Madyamika Doktrini)
I. İLMİHAL KAVRAMI
II. DİNLERDE İLMİHAL
A. Yahudilik’te
B. Hıristiyanlık’ta
C. İslâm’da
D. Budizm’de
III. MAHAYANA MEZHEBİ
IV. MAHAYANA-MADYAMİKA DOKTRİNİ
EKLER
Ek: I
MÜSLÜMAN KIYAFETİNDE GEZEN BİR PROTESTAN
MİSYONERİ İLE MUHASEBE
Ek: II
ZINDIK, ZENDİKA, MÜLHİD, İLHAD
BİBLİYOGRAFYA
DİZİN